درباره ما
در دهه‌های اخیر، دانشگاه‌ها در سراسر جهان به سمت ایفای نقش فعال‌تر در توسعه اقتصادی، نوآوری و تجاری‌سازی دانش حرکت کرده‌اند. این تحول، که اغلب در قالب «دانشگاه نسل سوم» توصیف می‌شود، باعث شده است تا نهادهای دانشگاهی تنها به تولید علم و آموزش محدود نباشند، بلکه به عنوان بازیگران کلیدی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان نیز ایفای نقش کنند (Etzkowitz & Leydesdorff, 2000). در ایران نیز این رویکرد با تأسیس نهادهایی نظیر سازمان‌های توسعه و سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌های بزرگ کشور، به ویژه دانشگاه تهران، نمود یافته است.
۱. علل تشکیل سازمان‌های توسعه و سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها
۱.۱. گذار از دانشگاه نسل دوم به نسل سوم
دانشگاه نسل اول صرفاً بر آموزش، و دانشگاه نسل دوم بر آموزش و پژوهش متمرکز بود. اما دانشگاه نسل سوم، که امروزه به عنوان الگوی مطلوب توسعه دانشگاهی شناخته می‌شود، بر آموزش، پژوهش و «کارآفرینی» تأکید دارد (Clark, 1998). ایجاد سازمان‌های توسعه و سرمایه‌گذاری پاسخی به این تحول ساختاری است تا زیرساخت‌های نهادی لازم برای کارآفرینی دانشگاهی فراهم شود.
۱.۲. نیاز به استقلال مالی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی
با توجه به محدودیت‌های بودجه دولتی، دانشگاه‌ها به ناچار باید به سمت خلق منابع درآمدی پایدار و مستقل حرکت کنند. طبق ماده ۲۰ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه‌ها مجاز به ایجاد شرکت‌های وابسته و مشارکت در پروژه‌های اقتصادی با هدف تحقق درآمدهای اختصاصی هستند.
۱.۳. ظرفیت‌های عظیم دانشگاه‌ها در دارایی‌های فیزیکی و دانشی
دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران، از نظر نیروی انسانی، زمین، ساختمان، تجهیزات و برند علمی، دارای مزیت‌های چشم‌گیری هستند که می‌توانند منبع خلق ثروت باشند. سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری مسئول بهره‌برداری هوشمندانه و ساختارمند از این ظرفیت‌هاست.
۱.۴. حمایت سیاست‌گذار از تجاری‌سازی علم
اسناد بالادستی کشور از جمله «سند چشم‌انداز ۱۴۰۴»، «سند نقشه جامع علمی کشور» و «سیاست‌های کلی علم و فناوری» بر ضرورت تجاری‌سازی دانش و پیوند دانشگاه با صنعت تأکید دارند. بنابراین ایجاد نهادهایی چون سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری، پاسخ به این سیاست‌هاست.
۲. اهداف سازمان‌های توسعه و سرمایه‌گذاری دانشگاهی
۲.۱. بهره‌برداری اقتصادی از دارایی‌ها و ظرفیت‌های دانشگاه
هدف اصلی این سازمان‌ها استفاده بهینه و اقتصادی از منابع مادی و معنوی دانشگاه برای ایجاد درآمد پایدار و بازگشت آن به بدنه دانشگاه است.
۲.۲. توسعه زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی
این سازمان‌ها با ایجاد شرکت‌های زایشی (Spin-off)، مشارکت با بخش خصوصی و ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر مراکز رشد و پارک‌های فناوری، زمینه را برای توسعه اکوسیستم نوآوری فراهم می‌سازند.
۲.۳. تسهیل مسیرهای حرفه‌ای اعضای هیئت علمی و دانش‌آموختگان
یکی از رسالت‌های سازمان‌های توسعه، ایجاد فرصت‌های شغلی، کارآموزی و سرمایه‌گذاری برای فارغ‌التحصیلان و اعضای هیئت علمی در حوزه‌های اقتصادی مرتبط با تخصص‌هایشان است.
۳. راهبردهای کلان
۳.۱. ایجاد شرکت‌های تابعه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC)
با تکیه بر ظرفیت‌های قانونی، این سازمان‌ها می‌توانند با ثبت شرکت‌های دانش‌بنیان و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پروژه‌های استارت‌آپی مشارکت کنند.
۳.۲. توسعه شفافیت و انضباط مالی
بر اساس «آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه‌ها» مصوب هیأت امنای دانشگاه‌ها، کلیه فعالیت‌های اقتصادی باید در چارچوب قانونی و با شفافیت بالا صورت گیرد.
۳.۳. تعامل راهبردی با دولت و بخش خصوصی
ایجاد مشارکت‌های عمومی-خصوصی (PPP) و بهره‌گیری از حمایت‌های قانونی نظیر معافیت‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله رویکردهای اصلی است.
سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران، یکی از ارکان کلیدی این دانشگاه در مسیر تحقق اهداف دانشگاه نسل سوم است. این سازمان در چارچوب مصوبات هیئت امنای دانشگاه تهران، آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و مقررات مالی و اداری خاص دانشگاه فعالیت می‌کند و مأموریت آن، هم‌راستا با سیاست‌های کلان کشور در حوزه علم و فناوری، بر پایه ارزش‌آفرینی اقتصادی از دارایی‌ها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های علمی دانشگاه تعریف شده است.
هدف بنیادین این سازمان، بهره‌برداری بهینه از منابع فیزیکی، انسانی و دانشی دانشگاه تهران در راستای تأمین منابع درآمدی پایدار و اختصاص آن به ارتقاء کیفیت آموزش، پژوهش و نوآوری در دانشگاه است. در این مسیر، تمامی درآمدهای حاصله به صورت انحصاری برای تحقق اهداف راهبردی دانشگاه تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در چارچوب قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران و با اتکا به اسناد بالادستی مانند «نقشه جامع علمی کشور» و آیین‌نامه اجرایی حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران اقدامات متعددی انجام می‌دهد؛ از جمله تأسیس و راهبری شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی وابسته، مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری با رویکرد خلق ارزش افزوده علمی، و ایجاد بسترهای لازم برای تجاری‌سازی دانش تولیدشده در دانشگاه.
این سازمان همچنین به عنوان تسهیل‌گر ارتباط دانشگاه با صنعت، نقش مؤثری در توسعه زیست‌بوم نوآوری، کارآفرینی دانشگاهی و توانمندسازی مسیر حرفه‌ای اعضای هیئت علمی، پژوهشگران و دانش‌آموختگان ایفا می‌کند. از دیگر وظایف مهم این سازمان می‌توان به مشارکت در ایجاد مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری مشترک اشاره کرد که به شکل‌گیری و تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در حوزه‌های اولویت‌دار کمک می‌کنند.
در مجموع، سازمان توسعه و سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران نماد گذار این دانشگاه به سوی دانشگاهی کارآفرین، اثرگذار و خودکفا است؛ دانشگاهی که نه‌تنها تولیدکننده دانش، بلکه بازیگری کلیدی در اقتصاد دانش‌بنیان کشور محسوب می‌شود.